Ruimtes zijn nooit ideaal. Maar wat doe je eraan?

beeld: interAlter

Het is gewoon een feit: de meeste ruimtes die we betrekken zijn simpelweg niet ideaal qua maat of vorm voor hetgeen jij erin wilt laten plaatsvinden.
En wij, als nieuwe bewoners, zijn vervolgens verdomd goed in het analyseren en telkens opnieuw benoemen wat er dan precies niet goed aan is. Sterker nog; we hebben de vervelende eigenschap om juist die storende aspecten te benadrukken in ons ontwerpen.
De meeste van onze huizen worden steeds ontworpen voor één specifieke zwaar gegeneraliseerde doelgroep, incluis gegeneraliseerde hobby’s en professie. Zelden tot nooit pas jij, zonder morren, in die generieke groep. Pogingen om flexibel te zijn, of zelfs voorspellend te bouwen liepen meestal op niets uit. Daarom past jouw interieur ook niet altijd overal even ideaal.

Maar voordat je de sloophamer ter hand neemt en op uiterst agressieve manier jouw habitat gaat degeneraliseren, kunnen we ook kijken naar een wat vriendelijkere manier van ruimtes vormgeven. Dat scheelt arbeid en materiaal (en kun jij heel goed zelf)! Want zolang je je hoofd niet steeds stoot tegen die sporenkap, is het vooral “optiek” waarmee jij je huis waarneemt - en laten we die nu prima kunnen beïnvloeden! Hieronder een paar voorbeelden:

Mijn ruimte is te donker - wat nu?
Een veelvoorkomend probleem in oude boerderijen en omgebouwde stallen. Indertijd waren grote raamopeningen duur, of zelfs onmogelijk om te construeren. Logischerwijze ontstond er een architectuur met kleine ramen die enkel diende ter verluchting. Het leven speelde zich immers vooral buiten af. De oplossing is wellicht iets waaraan je eerste wennen moet. Het simpelweg wit kalken van deze ruimtes maakt het er niet fraaier op.
Maar wist je dat donkere kleuren rijker overkomen in kleinere ruimtes? En neem dan ook direct alle sierlijsten, kozijnen en balkdetails mee. Op die manier ontstaat er ruimte voor de losse zaken binnen jouw interieur, in plaats van een focus op dat ene te kleine raam. Maak die losse interieurdelen vervolgens licht en fris en je hebt een zee aan ruimte! Fysiek is er niets veranderd, enkel het onderwerp van aandacht verschuift - met een waanzinnig ruimtelijk effect.

Maar de ruimte is nog steeds te laag - wat nu?
Te lage ruimtes kunnen hinderlijk zijn voor de kwaliteit van jouw woning. Je hebt het gevoel dat je gebukt door de ruimte moet manoeuvreren - en dat is alles behalve wenselijk. Een licht plafond voelt normaliter ruimtelijker. maar daarmee accentueer je misschien ook wel juist datgene wat je niet accentueren wilt. Een andere optie is gebruik maken van verticale elementen. Zoals jouw jurk (aangenomen dat je je jurken draagt) met verticale streepjes jou slanker en langer laat ogen - zo werkt dat ook met behang of lijstmotieven.

Te hoog?
Het omgekeerde verhaal van voorgaande alinea is gedeeltelijk waar; zorg voor vooral horizontaal georiënteerde motieven, of zelfs lambriseringen. Donkere kleuren op het plafond, of in ieder geval alle wand- en plafonddelen boven de lambriseringsverdeling donkerder dan eronder.
Maak gebruik van lichtarmaturen met een smalle gerichte bundel, en gebruik dus vooral niets dat rondom schijnt. Het accentueren van de raampartijen of het gebruik van spiegels op de wanden kan in dit geval zorgen dat de kamer breder lijkt - en daarmee beter in proportie komt met de net iets te grote hoogte. Die accentuering geldt eigenlijk voor alle horizontale vlakken in de ruimte.

Help de ruimte voelt zo klein
Allereerst wil ik aangeven dat “te klein“ geen dimensie heeft. Ik kan net zo goed opwerpen dat jouw bank gewoon te groot is, nietwaar?
Laten we de voordelen van een kleine ruimte gebruiken. Kleine ruimtes geven een gevoel van geborgenheid, gezelligheid en intimiteit. Als dat wenselijk is voor de functie, laat die eigenschappen dan leidend zijn in de wijze waarop je gaat inrichten en maak een knusse huiskamer waarin je graag vertoeven wilt. Dat betekent dat er zeker gordijnen in mogen, tapijtjes en een hoop kussengeweld op de bank. Heeft de ruimte een formelere functie - of wil je het (tegen beter weten in) ruimtelijker laten lijken? Blijf dan weg bij grove patronen en zoek het juist in schaaltechnisch ietwat kleinere zaken. Smalle planken in de vloer, kleinere schilderijen, geen massieve gesloten kast - maar zorg voor hoekjes, nisjes, open rekken en zelfs spiegels in de wanden om een doorgang te insinueren. Maak gebruik van alles dat visuele oppervlakte vergroting bewerkstelligd. De opgeruimdheid van gesloten kasten en lege bureau’s werkt in dit geval dus averechts.

Te groot?
Het klinkt als een luxe probleem, maar ik heb meerdere malen meegemaakt dat mensen hun huiskamer niet gebruiken omdat ze zich in een hotellobby wanen. Toch zijn er oplossingen! Begin met kleur. Smetteloze witte wanden werken ruimtelijk - daarin ligt dus je al eerste overwinning. Vervolgens gaan we meubels clusteren in kleinere eilanden. Niemand zit graag in een huiskamer van 80 vierkante meter, het is gewoonweg ongezellig. Dus we schuiven zitjes bij elkaar in een gezellige setting. Maak gebruik van tapijten om die meubels bij elkaar te houden, en zorg dat je middels de verlichting enkel de eilandjes verlicht. We willen alle aandacht weghouden van de wanden. Dat doen we middels de kleur, middels de verlichting (die daar dus niet op is gericht) en middels gordijnen die we heerlijk luchtig kunnen inzetten als beweegbare roomdividers. Ook meubels horen dus niet tegen de wand aan te staan. We negeren gewoon alle fysiek bouwkundige zaken - en richten onze volledige aandacht op de nieuwe gecreëerde eilandopstellingen.

Zit jouw probleem er niet tussen? Het zijn steeds dezelfde gereedschappen die ik gebruik om een ruimte om-te-vormen zonder haar daadwerkelijk fysiek te veranderen, te weten; kleur, licht, schaal, richting en de beeldbepalers. Ik leg ze onderaan dit artikel apart uit, maar je komt ze vanzelf tegen in de besproken ruimteproblematieken.

Kleur
Zonder nu specifiek op de kleurenwaaier in te gaan - en haar vermoedelijk psychologische effecten op het mensenbrein, zou je kort kunnen samenvatten dat donkere kleuren, die veel licht absorberen, op je af komen en een ruimte intiemer (lees: kleiner) laten ogen. Terwijl een licht kleurgebruik juist ruimtelijker oogt. Dat geldt ook voor losse wanden of plafonds. Een lichter plafond zal ruimtelijker ogen, en een enkele wand in een donkere kleur maakt dat die wand belangrijker, en proportioneel groter lijkt.

Licht
De wijze waarop het kunst- en daglicht in de ruimte wordt gebruikt bepaalt in de grote mate haar sfeer. Een gerichte spot in een leeshoekje kan een heel intiem hoekje creëren. Terwijl een rondom schijnend licht vooral de fysieke ruimte in de belangstelling zet. En dus ruimtelijker kan werken. Grote vensters op een weids uitzicht trekken de aandacht van uit het interieur constant naar buiten. Net als een flitsende beeldbuis trouwens. Mocht het uitzicht te wensen overlaten, filter dan vooral daglicht binnen via gordijnen en vitrages, en houdt het blikveld daarmee binnenshuis. (Wellicht werkt ook dat bij televisieschermen). Kleine raampjes maken het verschil tussen hok en kamer, maar dienen vooral niet te veel aandacht te krijgen. Ze zijn immers net te klein. We zijn het niet meer gewend, maar maak in je plannen gebruik van het daglicht. Het binnenkomend licht bepaalt overdag automatisch welk deel van de ruimte in de schijnwerpers staat - en daar is heel lastig tegenop te verlichten.

Schaal (motief en detail)
Dit spreekt voor zich natuurlijk. Grote, optisch zware meubelen nemen veel ruimte in beslag en passen slecht in een kleine woning. Omgekeerd net zo waar, kleine lichte elementen voelen al snel als kamperen, mocht de ruimte dat toe staan. Dit soort logische verhoudingen gelden ook voor vloermotieven, tegelgroottes, raamverdelingen, tapijten, schilderijen, planten etc. waarmee ik aangeven wil, dat als jij een optisch grotere badkamer wilt, je er dus beter aan doet om kleine tegeltjes te gebruiken.

Richting
Verticale elementen aan de wand accentueren een hoogte, terwijl horizontale lambriseringen daarentegen een ruimte lager en wijdser maken. Je kunt deze richting beïnvloeden middels de legrichting van je vloer, door de patronen in je behang of eventueel het sierlijstwerk van de lambriseringen. Over het algemeen werken we tegen de heersende richting in om een bepaalde balans te zoeken. We willen immers een lange kamer niet nóg langer maken, of een hoge kamer niet nóg hoger. Tenzij dat onderdeel is van jouw ontwerp natuurlijk en dat is de `richting” een belangrijk gereedschap om in te zetten.

Beeldbepalers
Ik eindig met de lastigste situaties. Deze elementen kunnen alles zijn. Het doet er dan ook niet toe of ze gewenst of ongewenst zijn, maar de aandacht die eisen ze sowieso op - en je moet van goeden huize komen wil je dat kunnen ombuigen. Denk aan die groteske kamer met een joekel van een open haard in het midden, of dat appartement met vrij uitzicht op zee. Die schitterende kamer-en-suite, of de landelijke aanbouw met lichtstraat. Allemaal beeldbepalers. en vaak zijn ze zo dwingend dat je er best gebruik van maakt: dus maak die haard, of dat uitzicht dan ook het centrum van de aandacht, plaats die werktafel onder het daklicht of gebruik de schuifdeuren om de ruimte uit te breiden, of af te sluiten. …Maar mocht het wenselijk om die focus optisch aan te passen? Dan moet je van goeden huize komen, en lef hebben, om met enkel decoratieve elementen hierin te slagen. En die elementen mogen zo sterk zijn dat ze alle aandacht opeisen. Halfslachtige oplossingen helpen hier niet - en luister dus vooral niet naar goedbedoelde adviezen van familie en buren - want hierin is jouw eigenwijsheid de enige oplossing (en mijn respect heb je!).

Heb je vervolgens toch een onmogelijke ruimte en je komt nog steeds niet verder na het lezen van dit artikel? Neem dan direct contact op - ik kan niet wachten om me vast te bijten in jouw ruimteproblematieken!

De ideale plattegrond in 7 stappen (…volgens mij dan).

Echt, geloof me; ik heb haar gepoogd samen te vatten in een definitie of formule. Gebukt onder een set alomtegenwoordig aangenomen sociale axioma’s van ons “wonen” en voortbordurend op de dagelijkse praktijkervaring van het indelen. Een onmogelijke exercitie, zo bleek, die ons herinnert aan lang vervlogen tijden. Resulterend in lang vervlogen woonwensen en ideële opvattingen over het menselijk habitat. Belerend zelfs! Om überhaupt te denken aan een sec rationeel ingedeeld huis. Dat jou iedere mogelijke vorm van personaliseren ontneemt. Daarom 7 stappen met zaken die ik niet bedenken kan voor jou, maar die je zelf moet ondernemen. Succes en deel zeker het resultaat!

STAP 1: De tijdsgeest

De menselijke zoektocht naar beschutting en comfort blijkt van alle tijden, de bibliotheek leert mij gelukkig nog steeds meer dan ik vooralsnog op Pinterest kon ontdekken. De kennis van die oude meesters, hun opvattingen en tijdsgeest maakt dat ik een bestaande woning in haar context kan plaatsen. De keuze om haar te respecteren of te negeren is daarmee nog steeds vrij, maar op zijn minst ook weloverwogen. Laat dat dan misschien stap 1 zijn: hoe is die woning gebouwd, door wie, voor wie, waarmee en in welke tijd? Vergeet even alle fabrieksels die er intussen aan zijn gegroeid en ontleedt de woning tot wat ze ooit was. Wat waren de opvattingen van de bouwheer of architect? En doe dat niet alleen bij de herbestemming van een watertoren, of eender welk rijksmonument, maar doe dat vooral ook bij die zeventiger jaren bungalow, bij dat voormalige sociale woningcorporatie project en zelfs bij het gestandaardiseerde bouwpakket huis! Begrijp en doorzie haar oorspronkelijke plattegronden en bekijk ze vooral vanuit het perspectief van haar tijd. 

STAP 2: De analyse van het waardevolle

Dankzij het onderzoek van de vorige stap zou je in staat moeten zijn om het “karakter” van jouw woning te kunnen duiden. Welke elementen zijn belangrijk en blijf weg bij vage termen als sfeer en ruimtelijkheid. Wijs ze aan, omschrijf ze, benoem ze en breng ze in kaart. Het kan iets eenvoudigs zijn als een erker of een gedeelde entree. Waarmee een relatie tot buiten wordt bekrachtigd, of respectievelijk de sociale interactie met je buren. Het kan een bouwkundig element zijn als het type steen of het vakwerkspant. Wellicht is het een constructief detail in de zichtbare overspanning, of juist een eerder speels idee zoals het verspringen van verdiepingsvloeren, of bijzondere wijze van organisatie van de ruimtes.

Los van het feit dat je zaken kunt appreciëren of niet, het karakter van het oorspronkelijke huis blijft iets waarmee jouw aanpassingen de dialoog aan gaan. Laat mij dat illustreren middels een voorbeeld: stel je hebt een waanzinnig herenhuis met kamer en-suite. Het type salon waar een eeuw geleden gasten werden ontvangen, of waar een praktijk was gevestigd. Dit was en blijft de belangrijkste ruimte van het huis. Het is vervolgens aan jou om te bepalen wat, anno nu, de belangrijkste activiteit in jouw woning is. “Ja, lekker makkelijk” hoor ik je denken. Een herenhuis aan een of andere statige singel! Mocht je het type vooroorlogse arbeiderswoning tot je beschikking hebben, dan worden andere zaken leidend in je ontwerp. Die woningen waren hoogst efficiënt in hun indeling. Het idee was om een heel gezin, hygiënisch te kunnen herbergen met een minimum aan economische middelen. Dat  klinkt heel onromantisch, maar had stiekem de meeste interessante en slimme indelingen als gevolg! De wens om groter te wonen resulteert dan ook vaak in een gestandaardiseerd aangebouwde stuk garagebox met schuifpui. Terwijl het juist die “knusheid” is waar deze woning zo in kan uitblinken. Daarmee blijkt vaak dat die goedbedoelde uitbreiding meer schade doet dan dat ze wooncomfort biedt. Een interessantere oplossing is om hier met diezelfde slimheid meerdere functies te combineren. Gebruik ieder hoekje en nisje optimaal en maak van het ruimte-tekort jouw ontwerp missie!

STAP 3: De woonwensen

Het klinkt een beetje overbodig om te benoemen, maar je staat verstelt van de hoeveelheid mensen die ik spreek die vóór de verbouwing nog helemaal niet hadden nagedacht over de eigenlijke wensen. Dat er een uitbreiding moest komen stond al jaren vast en een nieuwe keuken met afzuigkap in het werkblad. Visgraat PVC, zwarte kranen en hele hoge plinten… klaar toch? 

Niet helemaal: maak een overzicht van alle functionaliteiten die je graag wilt ankeren in jouw huis. Laat ze nog even los bestaan van de stereotype ruimte waarin je die functie verwacht. Je wilt koken, lezen, muziek maken, film kijken, dagdromen, je tanden poetsen, je kleding ordenen, uitgebreid douchen, samen tekenen, alleen kunnen schrijven, gezelschapsspellen spelen, thuis werken en vul vooral jouw eigen activiteiten in. Probeer ook inzichtelijk te maken hoeveel ruimte iedere distinctie kosten mag, hoe belangrijk ze is en welke ruimtelijke voorwaarden erbij horen (stilte, daglicht, afsluitbaar …etc).

STAP 3 1/2: De toekomst

Ik verwijs een beetje twijfelend naar de lange termijn. Wij denken zeker na over mogelijke rolstoeltoegankelijkheid in herenhuizen en puzzelen hypothetische kinderkamers in het thuiskantoor. Ik zeg niet dat het niet slim is om levensloopbestendig te willen wonen als je de meest fantastische plek op aarde hebt gevonden. Maar uit de praktijk blijkt dat we inmiddels wel net zo rap wisselen van woning als van auto. Dus in plaats van een trekhaak aan je Porsche… ruil je haar liever in voor iets dat beter past als de tijd rijp is nietwaar?

STAP 4: De vierde dimensie

Prima dat je inmiddels weet wat je wilt! Al die woonwensen verbruiken een bepaalde hoeveelheid ruimte, maar zullen nooit allemaal tegelijk plaatsvinden.

Bedenk voor jezelf welke activiteiten samen kunnen en maak handig gebruik van zaken die onwaarschijnlijk gelijktijdig zullen plaatvinden. Tijd is in dit geval je vriend en tevens jouw vierde dimensie en daarmee creëer je plotsklaps een berg aan mogelijkheden! 

STAP 5: Denk zelf na

Stap uit eerder aangenomen axioma’s over de indeling van jouw woning. De meest interessante indelingen ontstaan in situaties waarin een traditioneel woonhuis onmogelijk is. Bijzondere indelingen zijn plezierig om te aanschouwen. Maar worden al snel, volgens goed Calvijnistisch gebruik, afgedaan als onlogisch en absurd. Neem de slaapkamer met ligbad. De overloop annex kledingkast. De keuken-die-doorloopt-in-een-brutaal-dressoir dat de huiskamer durft te penetreren. Maak je los van voor-opgelegde woontradities en denk zelf na over wat in jouw situatie het best past. Grote kans dat jouw ideeën indruisen tegen de alomtegenwoordige huiskamer-met-hoek-bank-en-grote-televisie-mentaliteit. 

STAP 6 De puzzel maken

In je hoofd was je ongetwijfeld reeds gestart, maar nu is het tijd om die ruimtelijke puzzel helemaal af te maken. Welke functie hoort waar? Begin met de belangrijkste zaken en puzzel de kleine stukken in de ontstane openingen. Speel met afscheidingen en openingen en probeer een logisch geheel te krijgen.

Werk bij voorkeur grafisch en op schaal. Haal de bouwtekening op bij het Gemeentearchief of ga je zelf aan de slag met potlood en liniaal. Digitaal heeft niet de voorkeur als je dat nog niet eerder hebt gedaan. Op dit moment wil je al je aandacht richten op de indeling en niet op het bestuderen van de technische tutorials van architecten software. (En het potlood kende je immers al). 

Je voelt het vanzelf wanneer je een optimum hebt bereikt in je plattegrond. Meestal merk ik dat aan het logische en compacte verloop van de resterende verkeersruimte tussen de functies. Maak jouw tekening “hard” door er maten aan toe toe te voegen. Geef maat aan de meubels, maar zeker ook aan de ruimte ertussen. Dat is immers de plek waar jij je bewegen mag. Schaam je niet om met een meetlint door je huis te rennen en word je langzaam bewust van hoeveel “maat” iets heeft. Hoeveel ruimte er achter een stoel moet overblijven om deze comfortabel naar achteren te kunnen schuiven bij het plaatsnemen. Hoeveel ruimte je nodig hebt om een openstaande vaatwasser uit-te-ruimen en hoeveel “maat” je houden moet om iemand ongestoord te kunnen passeren die aan zijn bureau zit te werken. Want dat zijn de zaken die je nu plannen moet.

STAP 7: Laat je adviseren

Niet voor het een of ander en zeker niet per se door mij, maar laat je verdorie goed informeren over de technische staat van jouw huis. Als de nieuwe plannen een doorbraak vereisen wil je weten hoe de draagconstructie uit ziet en belangrijker: welke specifieke technische oplossingen deze vereist. Je zou niet de eerste zijn die goedbedoeld meer schade maakt, dan initieel gepland. 

Een tweede zaak zijn de installaties: verander je je huis, dan verandert ook de layout van je installatie. Plak dan niet zomaar een willekeurige radiator of infrarood paneel aan de muur maar zorg dat jouw huis opnieuw goed berekend en ingeregeld wordt. Dat geldt net zo voor de ventilatie en beluchting, een actueel thema en ik ken maar weinig woningen waar dat echt goed op orde is. Isolatie, net zo! Electra, net zo! Van het gas af? Net zo! 

Ik weet dat het internet vol zelfhulp pagina’s zit, maar besef dat alle bovenstaande technische disciplines enkel mogen worden uitgevoerd door goed opgeleide vakmensen. Die trouwens, met alle plezier, jou technisch willen bijstaan in de realisatie van jouw vernieuwende ideeën. Dus ontwerp veilig en laat je technisch adviseren! 

Als het goed is moet je inmiddels behoorlijk op weg zijn naar een strakke plattegrond. Een variant die precies past binnen jouw huis, die beantwoordt aan jouw persoonlijke wensen en voldoet aan jouw voorgenomen budget. Jouw ideale plattegrond is hoogst persoonlijk en kan niemand zomaar voor jou maken zonder die bijbehorende wensen te doorgronden. De ideale plattegrond is daarmee dus voor iedereen anders en nooit constant. Succes met verbouwen, en deel zeker het resultaat!

pS…

Mocht je onverhoopt toch hulp nodig hebben bij het uitdenken van de deze ruimtelijke puzzel. Dan staan wij uiteraard graag voor je klaar!